(ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୁହାଯାଇଛି ସୁମନ କିପରି ନିଜ ଗ୍ରାମରୁ ଆସି ରାଜଧାନୀରେ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ପରେ ଇଣ୍ଟରମେଡିଏଟ ପାଠ ସମାପ୍ତ କରେ କୃତିତ୍ବର ସହ। ତା ସାଥୀ ବିଶିଷ୍ଟ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ମାୟାଧରର ସହାୟତା ସବୁବେଳେ ସେ ପାଉଥାଏ।)

୬

ଏ ଏକ ପର୍ବ ସରିଲା । ପୁଣି ଆଗକୁ ଭାବି ଚାଲିଲି । କଣ କରିବି ଭାବି ପାରୁ ନଥାଏ । ମାୟା ଆଉ ପଢିବ ନାହିଁ ବୋଲି ଅନେକ ଦିନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରି ସାରିଥାଏ । ମୋତେ କେବଳ କହୁଥାଏ, ଡାକ୍ତରୀ ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବା ପାଇଁ ।

ମୁଁ ତା ପାଖରେ ଠିଆ ହେଲି, ଯେମିତି ସେ ମୋ ଅଭିଭାବକ ।

- ମାୟା, ମୋର ଗୋଟେ କଥା ରଖିବୁ ।

- ହଁ ରଖିବି, କଣ କହ ତ ଆଗେ ।

- ମୁଁ ଚାହୁଁଛି, ବିଶ୍ୱଭାରତୀରେ ଚିତ୍ରକଳାରେ ଉପାଧି କରିବି । ଡାକ୍ତରୀ ପଢିବି ନାହିଁ । ଏତେବର୍ଷ କିଏ ପଢିବ । ଘର ପରିସ୍ଥିତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶୀଘ୍ର ମୋର ଚାକିରି ଦରକାର । ଦୁଇବର୍ଷ ପରେ ଚାକିରି କରିବି । ତା ପରେ ପଛେ ଅଧିକ ଅଧିକ ପଠିବି; ପିଜି ଓ ତାଠୁ ଅଧିକ । ଆମ ଶିଳ୍ପ ଏମିତି ବଣମଲ୍ଲୀ ହୋଇ ରହିବ ନାହିଁ ଆମେ ବୃହତ୍ତ କଳା ଜଗତରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ଓ ପରିଚିତହେବା । ମୋର କଣ କିଛି ଦାୟିତ୍ୱ ରହିବା କଥା ନୁହେଁ ଆମ ସଂସ୍ଥା ପାଇଁ?     

ସେ ନୀରବ ଓ ଗମ୍ଭୀର ହୋଇଗଲା । ହତାଶ ଦେଖାଗଲା । ସତେ ଅବା ଅଚାନକ ବଜ୍ରପାତ ହେଲା ।

କିଛି କ୍ଷଣ ପରେ ସମ୍ଭ୍ରମତାର ସହ କହିଲା, - ମୁଁ କେତେ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିଥିଲି, ତୁ ଡାକ୍ତର ହେବୁ । ତୁ ଜାଣିନୁ ମୁଁ କେତେ ଟଙ୍କା ସଞ୍ଚୟ କଲିଣି । ଜାଣିଛୁ, ଦଶ ରାତି ଅନିଦ୍ରା ହୋଇଯେଉଁ ଭରା ଗଙ୍ଗଶିଉଳି ଗଛର ଛବି ଆଙ୍କିଥିଲି ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟଦୋୟ ପରେକଅଁଳ ଆଲୋକରେ ସବୁ ଫୁଲଝଡି ପଡିବା ପରର ଗଛ ବି ଆଙ୍କିଥିଲି ଗୋଟିଏ କାନଭାସରେ; କେବଳ ସେଇଟିକୁ ମୁଁ ଏକ ବଡ ହୋଟେଲରେ ବିକିଛି କୋଡିଏ ହଜାର ଟଙ୍କାରେ । କଣ ଆଉ ଅଧିକ ଦରକାର? ଅଧିକକୁ ଆଶା ରଖିଲେ ଦୁଃଖ । ଦେଖୁନୁ, ତୁ ଡାକ୍ତରୀ ପଢିବାର ଆଶାଟି ଆଜି ମୋତେ କେମିତି ହତାଶ କରୁଛି । ଯାହା ତୁ କରିବୁ କର । ରାତି କଟି ଯାଇଛି, ସବୁ ଫୁଲ ଝଡି ପଡିଛି । ତଥାପି ସୁନ୍ଦର । ମୁଁ ତ କଥା ଦେଇଦେଇଛି, ଯାହା କରିବୁ ତୋ ଇଛା ।

ମାୟା ପୁଣି ଏମିତି ଭାବାବିଷ୍ଟ ହୋଇପାରେ! ସେ ଭାବିଥିଲା ମୁଁ ତା କଥାରେ ତରଳି ଯିବି । କିନ୍ତୁ ସେମିତି ହେଲାନି । ସେ କେବେ ବୁଝି ପାରିବ ନାହିଁ, କେଡେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଦାୟକ ମୋ ଭଳି ମଣିଷର ଜୀବନ । ସେଇଟା ଜୀବନ ନୁହେଁ, ନିରନ୍ତର ଜ୍ୱଳନ । ମୋର ଦରକାର ଶୀଘ୍ର ମୁକ୍ତି ମୋ ଅଭିନୟରୁ ।

କିନ୍ତୁ ତା କୋଡିଏ ହଜାରର ଆୟ ମୋତେ ବହୁତ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଥାଏ । ସେତେବେଳେ ଜଣେ ଛାତ୍ରର ମାସିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ଅତି ବେଶିରେ ପାଞ୍ଚଶହ ହେଉଥାଏ ।

ମୁଁ ବିଶ୍ୱଭାରତୀ ପ୍ରବେଶିକାରେ କୃତିତ୍ୱର ସହ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଲି, ବୃତ୍ତି‌ତି ଯୋଗ୍ୟତା ସହ । ଚାଲିଲି ଏବେ ଆହୁରି ଦୂରକୁ ।

ପୁଣି ସଂଘର୍ଷ । ପୁଣି ନୂଆ ପରିବେଶ, ନୂଆ ସାଙ୍ଗସାଥୀ, ନୂଆ ଭୟ । ମନେହେଲା ଆମ ଜୀବନରେ ଆନନ୍ଦର ଅନ୍ୟ ନାମ ଭୟ । ବିକାଶର ଅନ୍ୟ ନାମ ସଂଗ୍ରାମ । ନିଜକୁ ଖୁବ୍ ମଜବୁତ ଅନୁଭବ କଲି ।

ମୁଁ ଦୀର୍ଘ ଛଅ ବର୍ଷ ପରେ ମୋ ମାୟାଧର ଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଗଲି ।

ମୋ ଶତ ଅନୁରୋଧ ସତ୍ତ୍ୱେ ସେ ଆଉ ପଢିଲା ନାହିଁ ।

ସେ ବି ମୋଠାରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ଜରୁରୀ ବୋଲି ବିଚାର କରୁଥିଲି ମୁଁ । ମୋ ଅନୁପସ୍ଥିତରେ କେହି ଆସନ୍ତୁ ତା ଜୀବନରେ । ପାଠପଢା ଛାଡିଲା, ରୋଜଗାର ଭଲ, ମା ଏକୁଟିଆ । ହୁଏତ ମାଆ ଏବେ ଚାହିଁବେ ତାକୁ ବିଭା ଦେବା ପାଇଁ । ହଁ, ତାକୁ ଆଉ କେଉଁଠି ବୟସ ହୋଇନାହିଁ ଯେ! (ସେ କାଳରେ ଏମିତି ସହଳ ବିବାହ ହେଉଥିଲା ।)

ହେଉ ଅବା ନହେଉ, ତାକୁ ସେ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଉ । ଅଭିମାନ ଓ ଆତ୍ମସମ୍ମାନ ଜ୍ଞାନ, ମୋ ଅନ୍ୟଥା ବୃଥା ଭଲପାଇବାକୁ ଏକ ମଖମଲି କପଡାରେ ଗୁଡାଇ ତୁଡାଇ କୌଣସି ଏକ ଲୁକ୍କାୟିତ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଦେଶରେ ସାଇତିରଖିଲା । ବୁଝିଥିଲି ତାହା ଆଉ ଏ ଜୀବନରେ ଫିଟିବାର ନାହିଁ ।

ମାଆ ଖୁବ୍ ଚିନ୍ତିତ ହୋଇ ପଡିଲେ, ମୋ ଅନୁପସ୍ଥିତରେ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଚଳିବ କେମିତି? କିନ୍ତୁ ସେ ମୋ ଉନ୍ନତିରେ ଉଲ୍ଲସିତ ହେଉଥିଲେ ଅବଶ୍ୟ ।

ଦୂରକୁ ଅଧିକ ପଢିବାକୁ ଯିବାରେ ମୋ ପରିବାର ଲୋକେ ବହୁତ ଖୁସି ହେଉଥିଲେ । ସେମାନେ ଭାବୁଥିଲେ, ତାଙ୍କ ପୁଅ ସୁମନ ଏବେ ଖୁବ୍ ମଜବୁତ, ଜବରଦସ୍ତ ପାରିବାର ଯୁବକ ।

ବିଶ୍ୱଭାରତୀରେ ଗୋଟିଏ ପିଲାକୁ ଗୋଟିଏ ରୁମ୍ ମିଳୁଥାଏ । ତା ସହ ପ୍ରସାଧନ କକ୍ଷ ଲାଗିକି ଥାଏ । ମୋ ମନଟି ଖୁସି ହୋଇଗଲା । ହଁ ଚଳିଯିବି । ମୁଁ ଅଭିନୟ ଜାରି ରଖିଲି । ଆଉ ଦୁଇବର୍ଷର କଥା । ତାପରେ ଚାକିରି କରିବିି । ଆଉ ତାପରେ ମୁଁ ଆଜାଦ୍‌, ମୁଁ ମୋ ଭଳିଆ ଚଳିବି । ସତରେ ପାରିବି? ସନ୍ଦେହ ମାଡି ଆସିଲା । ସତ ଓ ସନ୍ଦେହ ମଧ୍ୟରେ ମୋ ଜୀବନ ଯେମିତି ପେଶିହୋଇ ଚାଲିଛି । ଦୁନିଆରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ କେତେ ପ୍ରକାରର ସଂଗ୍ରାମ କରୁଛନ୍ତି ଆଗକୁ ଯିବା ପାଇଁ, ମୋର ବି ସେ ଯୁଦ୍ଧ ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ଜୀବନ ଯୁଦ୍ଧ ଠାରୁ ଅଧିକ ମନେ ହୋଇଛି ଏ ପରିଚୟର ଲଢେଇ । ଏ ଲଢେଇ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ।

ବିଶ୍ୱଭାରତୀରେ ମୋ ଶ୍ରେଣୀରେ ଝିଅଟିଏ ଯୋଗ ଦେଇଥାଏ । ନାମ ତାହାର ସୁମନ ମିତ୍ର । ମୁଁ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାଣି ନଥିଲି ସୁମନ ଏକ ଝିଅର ନାମ ହୋଇପାରେ ବୋଲି । ବହୁତ ଖୁସି ଲାଗିଲା । ସୁମନ ମିତ୍ର ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ନେତାଙ୍କ କନ୍ୟା । ତାଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତା ଗଢିଉଠିଲା । ବିଶ୍ୱଭାରତୀରେ ପୁଅ ଝିଅଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେମିତି ଭେଦଭାବ ରହୁ ନଥାଏ । ଆମେ ପରସ୍ପର ମିତ ଡକାଡକି ହେଲୁ ।

ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ ଏକ ବିପ୍ଳବୀ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ । ଥରେ ଆମ ଶ୍ରେଣୀର ସମସ୍ତେ ଏକ ପରିଭ୍ରମଣରେ ଯାଉଥାଉ ରେଳଗାଡିରେ । କେତେଜଣ କିନ୍ନର ଭିକ୍ଷା ମାଗୁଥାନ୍ତି । ଦୁଇ ତିନି ଜଣ ପହଞ୍ଚି ଯାଉଥାନ୍ତି, ତାଳି ମାରୁଥାନ୍ତି । ବଡ ଜବରଦସ୍ତିଆ ମାଗୁଥାନ୍ତି । ନଦେଲେ କହୁଥାନ୍ତି ବତମିଜ୍ କରିବେ । ଅବଶ୍ୟ କିଛି ସେମିତି କରୁନଥାନ୍ତି । ସେମାନେ ଆମ ପାଖକୁ ଆସିଲା ବେଳକୁ କେତେ ଜଣ ପୁଅ ସାଙ୍ଗ ଡରିକି ଶୌଚାଳୟ ପଳାଇଗଲେ । ଆଉ କେତେ ଜଣ ସୌମ୍ୟ ଦର୍ଶନ ସାଙ୍ଗଙ୍କୁ ସେମାନେ ଏମିତି ହଲାପଟା କଲେ ଯେ ଚଟାପଟ ସେମାନେ ଦଶ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ ଧରାଇ ଦେଲେ । ଆଉ ଦୁଇଜଣ ମୋ କଜ୍ଜ୍ୱଳ ଲଗା ଆଖିରେ ଆଖି ମିଶାଇ କହିଲେ, ଆଲୋ ଭଉଣୀ ତୁମେ କାହା ସାଥେ ଯାଉଛ କିଲୋ ? ମୋତେ ଅପ୍ରସ୍ତୁତ ଲାଗିଲା । ମୋ ମିତ ତାଙ୍କ ଉପରେ ନାଗୁଣୀ ଭଳି ଫଁ କରିଉଠିଲା । ସେମାନେ ଚାଲିଗଲେ, ମୋ ମନଟି ବିମର୍ଷ କରିଦେଇ । ଲାଗିଲା ସେମାନଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ମୁଁ ଯେମିତି ଲଜ୍ଜିତହେଉଛି । ସମୟ ସଂଧ୍ୟା । ଜଣେ ଖୁବ୍ କମ ବୟସର କିନ୍ନର, ବେଶଭୂଷାରେ ଅତି ସୁନ୍ଦରୀ ଦିଶୁଥାଏ । ଦୁଷ୍ଟ ଯାତ୍ରୀ ଜଣେ ତା ସହ ଅଶାଳୀନ ବ୍ୟବହାର କଲା । ପିଲାଟି କାନ୍ଦିଲା ଉଚ୍ଚ ସ୍ୱରରେ । ମୋ ମିତକି ଆଉ ଛାଡେ । ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ହେଲା କୋଳାହଳ । ଆମ ସହ କିନ୍ନର ଦଳ ମଧ୍ୟ ମାତିଗଲେ । ଦେଖାଦେଖି ସାଧାରଣ ଯାତ୍ରୀ ସମର୍ଥନ ଦେଲେ । ପୋଲିସ ଆସିଲେ, ମିତ ନିଜର ପରିଚୟ ଦେବାରୁ ପୋଲିସ ଅଧିକ ତତ୍ପରତା ପ୍ରକାଶ କରି ବଦମାସକୁ ଗିରଫ କରିନେଲେ । ଆଉ କିଏ କଣ ଭାବୁଥିଲା କେଜାଣି ମୋ ଆତ୍ମାକୁ ଶାନ୍ତିମିଳିିଲା । ମୋ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଖେଳି ଯାଇଥିଲା ଭୟ । ଆମ ଭଳି ମଣିଷ ଏତେ ଅସୁରକ୍ଷିତ! ଯେମିତି ମୁଁ ଶରବିଦ୍ଧ ହୋଇ ଯାଇଥିଲି । ଅତ୍ୟାଚାର ମୋ ଉପରେ, ମୋ ପରିବାର ଉପରେ ଓ ମୋ ବିଶେଷ ସମାଜ ଉପରେ ହୋଇଥିବା ଅନୁଭବ କରୁଥିଲି । ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ହେଲି ଯେ ମୋ ସମାଜକୁ ମୁଁ ଖୁବ୍ ଭଲ ପାଉଛି । ସାଧାରଣ ସମାଜଟି ଏମିତି ବିବେକ ବିହୀନ ହୋଇପାରେ! କିନ୍ତୁ ଏକଥା ବି ମନକୁ ଆସିଲା, ଲଢେଇ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଲଢିବାକୁ ପଡିବ । ଏ ଲଢେଇ ମୋର ଓ ମୋ ଭଳି ମଣିଷର । ସବୁବେଳେ ମୋ ମିତ ନଥିବ । ମୋ ମନ ଭିତରେ ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନୁଭବ କଲି । ମୋ ସମାଜରେ ମୁଁ ମିଶିଯିବି, ସତେ ଅବା ଏକ ଦୁର୍ବାର ଆହ୍ୱାନରେ ମୁଁ ଟାଣି ହୋଇଗଲି ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି । ମାଗୁଥାନ୍ତୁ ପଛେ ଭିକ୍ଷା ସେମାନେ କିନ୍ତୁ ମୋ ନିଜର ସମାଜ ।

କିନ୍ନର ଦଳଟି ଖୁସିରେ ମୋ ମିତ ଓ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ବହୁତ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ ତାଙ୍କ ବିଧି ମୁତାବକ । ସେମାନେ କହିଲେ, ଯଦି ଆମ୍ଭେମାନେ ନଥାନ୍ତୁ ପୋଲିସ ଆସି ଓଲଟି ସେମାନଙ୍କୁ ତାଗିଦ କରିଥାନ୍ତା, କାହିଁକ ଭିକ୍ଷା ମାଗୁଛ ବୋଲି । ହେ ସଭ୍ୟ ଶିକ୍ଷିତ ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ଟିକେ ଭଲକରି ଚିନ୍ତାକରି ଦେଖ; ଜୀବନ ଧାରଣ ପାଇଁ ଆମ ପାଖେ କେଉଁ ଉପାୟଟି ସମାଜ ଛାଡିଛି କି? ଆମର ତ ବୟସ ହୋଇ ଗଲାଣି, ଏହି ଟିକିଝିଅ ଅମିନାକୁ ଘରୁ ତଡି ଦେଇଛନ୍ତି, ତାକୁ କେହି ସମାଜର ମୂଖ୍ୟସ୍ରୋତରେ ମିଶାଇ ପାରିବ? ଅମିନା ଆଡେ ମୁଁ ଓ ମିତ ଅନାଇ ରହିଲୁ । ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତାକଲି, ଦୁନିଆକୁ ମୁଁ ଉଦ୍ଧାର କରି ନପାରେ, ଅତି କମରେ ଏହି ଅମିନାକୁ ତ ଥଇଥାନ କରି ପାରିବି । ମୋ ଚାହାଣିରୁ କଣ ପାଇଲା କେଜାଣି, ଅମିନା ମତେ ଖାଲି ବଲବଲ କରି ଅନାଇ ଥାଏ, ସତେ ଅବା ବହୁତ ଦିନର ଚିହ୍ନା ପରିଚୟ ।

କିନ୍ତୁ ପୁଣି ମନେ ପଡିଲେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମା । ଲାଗିଲା ତଥାପି ସେ ସମୟ ଉପନୀତ ହୋଇ ନାହିଁ । ଅପେକ୍ଷା କର, ଅଭିନୟ କର ସୁମନ! ଏକ ଭାରାକ୍ରାନ୍ତ ମନ ନେଇ ଫେରିଲି । ପିଲାଟିର ନାମ, ଗ୍ରାମ ଓ ଠିକଣା ମୋ ମନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଗଲା ଯେତେବେଳେ ପୋଲିସ ତା ପ୍ରାଥମିକ ବୟାନ ନେଉଥିଲେ ।

ଦିନେ ମୁଁ ମିତକୁ ସମୟ ମାଗିଲି । ଆମେ ପାର୍କରେ ବସିଲୁ । ମୋ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘଟିଥିବା କାହାଣୀ କହିଲି ତାକୁ । ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେବେ କାହାକୁ କହିନଥିଲି । ମୋ ପରିଚୟ ଜାଣି ସେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କଲାନାହିଁ । ସେ ମୋତେ ଭରସା ଦେବା ସହ ଲକ୍ଷ୍ମୀମା ଭଳି ଉପଦେଶ ଦେଲା । ସେବେଠୁ ଆମ ଦୁହିଁଙ୍କ ବନ୍ଧୁତା ନିବିଡ ହେଲା ।

ମାୟାଧର ସହ ଆଉ କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ନଥାଏ । ଖଣ୍ଡିଏ ହେଲେ ଚିଠି ଦେଇ ନଥାଏ । ଆସିଲା ବେଳେ ସେ ଦେଇଥିବା ସମସ୍ତ ପାଣ୍ଠି ସରିଗଲାଣି । ବୃତ୍ତି ଟଙ୍କା ବର୍ଷ ଶେଷକୁ ମିଳେ, ତାହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ନଥାଏ । ଚଳିବି କେମିତି? ମୁଁ ମୋ ଫାଇନ ଆର୍ଟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାଠଯତ୍ନରେ ପଢୁଥାଏ । ବହୁତ ପ୍ରକଳ୍ପ କରିବାକୁ ପଡୁଥାଏ । ଅନେକ ଖର୍ଚ୍ଚ ହେଉଥାଏ। ପଢା ବ୍ୟାଘାତ କରି କିଛି ରୋଜଗାରିଆ କାମ କରିବାକୁ ଇଛା ହେଉ ନଥାଏ । ଚିନ୍ତିତ ହୋଇପଡିଲି ।

ଦୁଃଖ ମଧ୍ୟରେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ କରୁଣା ସର୍ବଦା ମୋତେ ମିଳିଛି । କେଡେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା, ନିଜେ ମାୟାଧର ଆସି ପହଞ୍ଚିଗଲା । ଶୁଖିକି କଳାକାଠ ପଡିଯାଇଥାଏ । ଦାଢୀ ବଢିଯାଇଛି । କେଶ ଲମ୍ବାଲମ୍ବା ପୁଣି ଅବିନ୍ୟସ୍ତ । ଓଠ କଳା ପଡିଯାଇଥାଏ । ସେ କଣ ସିଗ୍ରେଟ୍ ପିଇବା ସମ୍ଭବ? ମୋତେ କାନ୍ଦ ଲାଗିଲା । ରୋକି ପାରିଲି ନାହିଁ ନିଜକୁ । ମୁଁ ମୁହଁ ବୁଲାଇ ନେଲି । ତା ସହ କଥା ହେବିନି କହିଲି । ସାଧାରଣତଃ ଅବିଚଳିତ ମଣିଷଟିର ଆଖି ଛଳଛଳ ହୋଇଗଲା । କହିଲା ମାଆ ପଠାଇଛନ୍ତି । ସେ ତୋତେ ଦେଖିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି । ତୁ ଚିଠିଟାଏ ଥରେ ମଧ୍ୟ ଲେଖିଲୁନି । ସେ ବହୁତ ଦୁଃଖ କରନ୍ତି ସେପାଇଁ । ମୋ ଅଭିମାନ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ମୁଁ ନିଜକୁ ସମ୍ଭାଳି ପାରିଲି ନାହିଁ । ମାୟାକୁ ଭିଡିଆଣି ମୋ ଛାତିରେ ଯାକି ଧରିଲି । ଧାର ଧାର ଲୁହ ଗଡିଚାଲିଥାଏ ।

ମାୟା ସାମ୍ପୋକରି ତା ମୁଣ୍ଡ ଧୋଇଲା । ସେଲୁନକୁ ଗଲୁ । ତାକୁ ମାର୍ଜିତ ଭାବେ ମୋ ମିତକୁ ନଦେଖଇଲେ ଚଳିବ କି?

ମିତ ସହ ଦେଖାରେ ମୋ ଗୁପ୍ତ କଥାର ଆଭାସ ସେ କିଛି ଦେଲାନି ମାୟାକୁ । ମୁଁ ମାୟାକୁ ନେଇ କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ମାନଙ୍କ ସହ ପରିଚିତ କରାଇଲି । ତା କଳାର ବିଶେଷତ୍ୱର ସୂଚନା ଦେଲି । ସେ କିଭଳି ଜହ୍ନଭିଜା ଭରା ଗଙ୍ଗଶିଉଳି ଗଛ ଅବିକଳ ଆଙ୍କି ପାରନ୍ତି । ସମାନ ପେଣ୍ଟିଂରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟର ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରନ୍ତି ସେ । ନିମିଷେକ ପାଇଁ ଦେଖିଦେଲେ ଏକ ସପ୍ତାହ ପରେ ସେ ଆଙ୍କିପାରନ୍ତି ଏକ ଛବି । ସେ କୌଣସି ଧାରା ମାନନ୍ତି ନାହିଁ, ନିଜେ ହିଁ ଏକ ଧାରା ।

ସେମାନେ ଏକ ଭଲ କଥା କହିଲେ ଯାହା ମୁଁ ଆଗରୁ ଜାଣି ନଥିଲି । ମୋର ପର ପ୍ରକଳ୍ପରେ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ସାଥିରେ ରଖିପାରିବି । ଯଦି ସେ କାମ ମନୋନୀତ ହୁଏ ତେବେ ତାଙ୍କୁ ଆଉଟ୍ ଅଫ୍ କୋର୍ସ ସାର୍ଟିଫାଏଡ୍ ଆର୍ଟିଷ୍ଟ୍ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ମିଳିବ । ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ବାହାର ପ୍ରମାଣିତ ଚିତ୍ରକର, ବଢିଆ ତ! ଏମିତି ପାଞ୍ଚ‌ଟି ମିଳିଲା ପରେ ତାଙ୍କୁ ମିଳିବ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ବାହାର ଡିପ୍ଲୋମା । ଏହା ବଳରେ ସେ ଯେକୌଣସି ନାମକରା ପ୍ରଦର୍ଶନୀରେ ଭାଗନେଇ ପାରିବେ ।

ମୁଁ ଜାଣେ, ମାୟାଧର ଏସବୁର ଦାୟ ଧାର ଧରେନି । ତଥାପି କାହିଁକି ମନେହେଲା ମୋ କଥାକୁ ସେ ଏଡେଇ ଦେବନାହିଁ ।

ମାୟାଧର ଫେରିଗଲା ବେଳେ ଅବଶ୍ୟ ମୋ ଆର୍ଥିକ ସମସ୍ୟା ଦୂର କରି ଯାଇଥିଲା ଆଗାମୀ ଛଅ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତା ସହ ଛାଡିଗଲା ଏକ ଆଟାଚି । କହିଲା ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଯାହା ଅଛି ସେସବୁ ସେ ଗଲାପରେ ହିଁ ଖୋଲିବ । ଆଟାଚିର ଚାବି ସେ ଷ୍ଟେସନରେ ବିଦାୟ ବେଳାରେ ଦେଇଥିଲା । ମାଆଙ୍କ ପାଇଁ ଯାହାସବୁ ପଠାଇଲି ଖୁସି ମନରେ ନେଲା ।

ଭାରୀ ମନ ନେଇ ମୁଁ ଛାତ୍ରାବାସକୁ ଫେରିଲି । ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ଆଟାଚି ଖୋଲି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଗଲି । ଆଟାଚିରେ ଥାଏ ରୋଲ ହୋଇ ଦଶଟି ପେଣ୍ଟିଂ, ସଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ । ସେସବୁ ଆଉ କାହାର ନୁହେଁ ମୋ ନିଜର ପ୍ରୋଟ୍ରେଟ୍ । ଦୁଇ ନାୟିକା ଭୂମିକାରେ ମୋର ବିଭିନ୍ନ ପୋଷାକ ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର କଳାକୃତି । ସବୁଗୁଡିକ ହସଖୁସି ସମୟର । ମୁଁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଗଲି । ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପ ବିଭାଗର ଉପାଧି ଶ୍ରେଣୀର ସୁମନ ଭାବି ପାରିଲା ନାହିଁ କିପରି ଏତେ ଦିନ ପରେ ଏସବୁ ଆଙ୍କିବା ସମ୍ଭବ! ସତରେ ମୁଁ କେଡେ ସୁନ୍ଦର ଦିଶୁଥିଲି । ସେସବୁ କାମର ପ୍ରତିବିନ୍ଦୁରୁ ନାୟିକାର ଖୁସି ଚହଟି ଉଠୁଥିଲା । ମନେହେଲା ମାୟାର କଳା ନିକଟରେ ମୁଁ ନିରକ୍ଷରା ମାତ୍ର ।

ଏ ତ ଗଲା କଳା କଥା । ମାୟାର ଭାବନାଗତ ତଥ୍ୟ ମୋତେ ଆହୁରି ରୋମାଞ୍ଚିତ କରୁଥିଲା । ମୁଁ ବୁଝିପାରିଲି ନାହିଁ, ମାୟା କେମିତି ଜାଣିଲା ଏସବୁ କଳାକୃତି ମୋତେ ଏତେ ଖୁସି ଦେବ ବୋଲି । କଳାକାରର ବିଶେଷ ଦୃଷ୍ଟି ତାହେଲେ କଣ ସଠିକ ଚିହ୍ନି ପାରିଛି ସୁମନକୁ । ନଚେତ୍ ସେ କଣ ଏମିତି କରିବାକୁ ଭଲ ପାଇଥାନ୍ତା? ମୋ ମୁଣ୍ଡ ଗୋଳମାଳ ହୋଇଗଲା । ମୋ ମାୟାଠୁ, ମୁଁ ସିନା ଛାତିରେ ପଥର ରଖି ଏତେଦିନ ସମ୍ପର୍କ କାଟିଦେଲି କିନ୍ତୁ ମନେହୁଏ ତାହା ସେମିତି ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନାହିଁ ।

ତାହେଲେ? 

ତାହେଲେ କି ମାୟାଧରର ଏତେ ଭଲପାଇବା, ଦାୟିତ୍ୱ ନେବା ସହିତ ତା ସାଙ୍ଗ ସୁମନ ନୁହେଁ ନାୟିକା ସୁମନ ଜଡିତ । ତାହେଲେ? ତାହେଲେ ସେ ସେଦିନ ପିଙ୍କି କଥାରୁ ଏମିତି କେମିତି କହିଥିଲା ଯେ ମୋତେ ବି ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅନେକ ଝିଅସାଙ୍ଗ ମିଳିବେ! ଛଳ କପଟ ଜାଣି ନଥିବା ମାୟାଧର ପୁଣି ଏତେ ମାୟାବୀ ହୋଇପାରେ! ନା ସେ ସେମିତି କରି ପାରେନା । ତାହେଲେ? ତାହେଲେ କେବେ ସେ ଏମିତି ଭାବନା ଆଣିଲା? ଯଦି କିଛି ନଭାବି ଏସବୁ ଆଙ୍କିଥାନ୍ତା ତାହେଲେ ପ୍ରଥମରୁ ମୋତେ ଦେଖାଇଥାନ୍ତା, ଏତେ ରହସ୍ୟ କରି କହି ନଥାନ୍ତା ଯେ ସେ ଗଲାପରେ ଏସବୁ ଫିଟାଇବାକୁ । କିଛି ତ ଅଡୁଆ ଅଛି ।

ଧେତ୍‌, ମୁଁ ମୋ ମନର ଭାବନା ଗୁଡା ତା ଉପରେ ପକାଇ ଦେଉଛି କି? କଳାର ଅନେକ ଗତି । ଭାବିଥିବ ସୁମନକୁ ଚିଡାଇବି । ଭାବିଥିବ ଏ ଏକ ଆହ୍ୱାନ, ଏତେ ଦିନପରେ ଫୁଟାଇ ପାରୁଛି କି ନାହିଁ ରଙ୍ଗତୁଳୀରେ ନାୟିକା ସୁମନକୁ । ହୁଣ୍ଡାଟା ହୁଏତ ବିଲକୁଲ୍ କିଛି ନଭାବି ତା ପାରଦର୍ଶିତାର ଆଉ ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଭାବେ ଏମିତି କରିଛି । ମନଟିକୁ ବୁଝାଇ ଦେଲି ।

ମୁଁ ପୁଣି ନିଜକୁ ଦୃଢକଲି । ସରକାରୀ ଚାକିରି ନମିଳିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋ ପରିଚୟକୁ ଗୋପନ ରଖିବି, ଯେତେ କଷ୍ଟ ହେଉ ପଛେ । ଏଥର ନିଶ୍ଚେ ମାଆଙ୍କୁ ବୁଝାଇବି ସେ ମାୟାକୁ ବାହା କରାଇ ଦେବା ପାଇଁ । ହଁ କହିବି, ନିଶ୍ଚିତ କହିବି । ଜଣେ ବିଧବା ମାଆଙ୍କ ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ର ମାୟା, ପରିବାର ଆଗକୁ ବଢିବା ଦରକାର । ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ରହି ଏସବୁ ବିଚାର କରୁଥିଲି ମୁଁ । ସୁମନ ନିଶ୍ଚିତ ପାରିବ । ମାୟାର ଭଲପାଇଁ ଏ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱକୁ ସୁମନ ଲୁଚାଇ ଦେଇପାରେ, ତା ନିସଙ୍ଗ ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ବିଶାଳ ହୃଦୟର ଅତଳ ଗହୀରରେ ।

ମୁଁ ମାୟାକୁ ଭଲପାଇବାର ଏକମାତ୍ର ପ୍ରମାଣ ହେବ ମୋ ତ୍ୟାଗ । ସବୁ ଭଲପାଇବା ଠାରୁ ମୋ ଭଲପାଇବା ନିଆରା ନହେବ କାହିଁକି? ମାୟା କେବଳ ମାୟା, ମୋ ସଖା ମାୟା । ମୋର ଜଣେ ମାଆର ପୁଅ । ମୋ ଭଲପାଇବା କଣ ଲିଭିଯିବ । ପ୍ରତିଟି କଳା ତଳେ ଲେଖାଯାଏ ‘ସୁମନ ମାୟାଧର’, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନଟି  ‘ସୁମନ ମାୟାଧର’ । ବାହାର ସଂସାର ଜାଣିଛି ଶିଳ୍ପୀଟିର ନାମ ସୁମନ ମାୟାଧର । ଏତିକି କଣ କମ ହେଲାଣି ଯେ ଆହୁରି ଅଧିକ ଆଶା କରିବି, ଯାହା ହୁଏତ ମୋ ମାୟା ଓ ତା ପରିବାରର ଅହିତ କରିବ ।

ମନେ ପଡିଲା ସେ ଚିତ୍ର, ଯାହା ଉପରେ ପ୍ରଥମ କରି ଲେଖା ହୋଇଥିଲା ସୁମନ ମାୟାଧର । ଏକ ପାଖେ ବ୍ୟାଘ୍ର, ଅପର ପାଖେ ହରିଣ, ଶଶକ ଓ ମଝିରେ ଅଲଂଘ୍ୟ ଜଳ ପ୍ରପାତ । ତା ଉପରେ ଶୋଭା ପାଉଥିଲା ଲେଖା, ସୁମନ । ସେ ନିଜେ ଅଲଂଘ୍ୟ ପ୍ରତିରୋଧ ହେବାକୁ ଚାହୁଁ  ନଥିଲା ।

ନା ନା,ଯେମିତି ହେଲେ ମାୟା ଏବେ ବାହା ହେବା ଜରୁରୀ । ମୁଁ ଜାଣି ସାରିଥିଲି ଥରେ ମୋ ପରିଚୟ ମୁଁ ଉନ୍ମୋଚିତ କରିଦେଲେ ମାୟାକୁ ଆଉ କନ୍ୟା ମିଳିବେ ନାହିଁ । ଜଣେ କିନ୍ନର ସହ ଏତେ ସମ୍ପର୍କର ଲୋକଟାକୁ କିଏ ଝିଅ ଦେବ? ମୁଁ ଜାଣିଥିଲି, ବାହାରେ ରହୁଥିବ ସତ୍ତ୍ୱେ ମୋ ଭାଇ ଭଉଣୀ ମାନଙ୍କ ବାହାସାହା ହେବାରେ କେତେ ସବୁ ଅସୁବିଧା ହୋଇଥିଲା । ମୋତେ ଖବର ଦିଅନ୍ତି ବାହାଘର ପରେ, କହନ୍ତି ମୋ ପଢା ଖରାପ ହେବ ବୋଲି ଜଣାଇଲେ ନାହିଁ । ଏଇଟା ଆମ ଜୀବନ । ଏକଲା ରୁମ ମଧ୍ୟରେ କାନ୍ଦିବାରେ କିଛି ଅସୁବିଧା ନଥିଲା । ଆନନ୍ଦରେ କି ଦୁଃଖରେ, ଭଲପାଇବାରେ କି ତାକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବାରେ, ଜଣେ ଭିନ୍ନ ମଣିଷର ହାହାକାର ଭରା ବ୍ୟଥାରେ କିମ୍ବା ସବୁ ସମୟରେ ତାକୁ ଦୈବାତ୍ ମିଳୁଥିବା ସହାୟତାରେ; କେଉଁଥି ପାଇଁ ମୁଁ କାନ୍ଦୁଥିଲି ମୁଁ ଜାଣେନା । ଖଟ ଉପରେ ନାୟିକା ସୁମନର ଛବିତକ ସଜେଇ ଦେଇ ସାରା ରାତି ଉଜାଗରରେ କଟିଗଲା ସିନା ମୋ ଆଖିର ଝରଣା ଶୁଖିଲା ନାହିଁ ।